5 juli 2019 - Het PCOS Kompas

Hoe jouw geslachtscyclus ruw wordt verstoord door stress (zeker bij PCOS zonder insulineresistentie een must-read)

Enkele weken geleden was ik bij de training ‘behandelprotocollen vrouwenklachten’ van de Ortho Health Foundation. Een van de vele vragen waar antwoord op werd gegeven was ‘Wat gebeurt er bij stress op orthomoleculair niveau?’
Anders gezegd: welke wisselwerkingen in het lichaam zijn beïnvloedbaar door stress, in verband met hormonaal balans?

Hoewel dit verder gaat dan de inhoud van dit artikel, wil ik een stukje hiervan met jullie delen.

Er werd een sheet weergegeven dat inzichtelijk maakt waarom stress zo’n directe invloed heeft op je hormoonbalans:

Wat wordt hier afgebeeld?

Het lichaam werkt in systemen. Ieder systeem is afhankelijk van bepaalde stoffen en klieren die met elkaar samen werken.
Op de sheet zie je drie systemen, die naast elkaar functioneren. Links zie je de HPA as, in het midden de HPT as en rechts de HPG as. Een ‘as’ staat voor een wisselwerking van klieren en stoffen, ten behoeve van een lichamelijke reactie of functie.

De HPA as heb ik in een eerder artikel al onder de loep genomen en regelt de aansturing van de bijnieren. De as is betrokken is bij veel lichaamsfuncties, zoals bijvoorbeeld het reguleren van onze lichaamstemperatuur, verdeling van de beschikbare energie en bovenal de begeleiding van een stressreactie(en dus ook belangrijk voor ontspanning)(1). In het eerdere artikel schreef ik:

Een lichaam dat zich bevind in ‘paniekstand’, heeft minder belang bij een goed werkende stofwisseling en heeft minder behoefte aan voortplanten. Stress betekend gevaar; het is levensreddend en dat heeft voorrang op de andere processen.

De HPT as regelt de hormonale aansturing van de schildklier. De schildklier heeft diverse functies, waarvan het reguleren van de stofwisseling het meest bekend is. Mensen met een trage schildklier kunnen sneller last hebben van gewichtstoename bijvoorbeeld (al schijnt dit effect gematigder te zijn dan doorgaans wordt aangenomen(2)). Naast de stofwisseling heeft de schildklier invloed op groei, hartslag, doorbloeding, lichaamstemperatuur, darmwerking, vochthuishouding en mentale functies. Je kan je voorstellen dat een schildklier die niet goed functioneert(te langzaam of juist te snel), uiteenlopende klachten kan veroorzaken.

De HPG as regelt de werking van de geslachtsklieren(gonaden), zoals de testikels en eileiders. Het heeft dus invloed op je voortplantingssysteem en daarmee je vruchtbaarheid. Afwijkingen hebben invloed op je gedrag, libido en algehele gezondheid (zoals bijvoorbeeld PCOS).

De overeenkomsten van de assen

Naast dat de assen naast elkaar functioneren, hebben ze ook invloed op elkaar. Alle drie de assen hebben namelijk twee overeenkomsten: De hypothalamus en hypofyse(pituitary) zijn betrokken. De hypothalamus en hypofyse zijn allebei klieren die gelegen zijn in de hersenen en ze staan in nauw contact met het zenuwstelsel. De hypothalamus scant alle informatie uit onze buitenwereld (via onze zintuigen) en reageert hierop. De hypofyse anticipeert meer uit het interne milieu. De hypofyse staat in verbinding met de belangrijkste hormoonklieren en door aansturing van de hypothalamus kan een groot deel van het hormonale systeem geactiveerd worden(3).

Deze twee klieren hebben bij de werking van de assen een essentiële rol in de aansturing – al sturen ze bij iedere as een ander onderdeel van het lichaam aan(bijnier, schildklier of gonaden). Ze multitasken dus, als het ware.

Dit multi-tasken gaat goed, zolang de taak niet te groot wordt. Vergelijk het met jezelf: je kan best drie kleine taken die je vaak doet tegelijk doen (naar muziek luisteren, meezingen en de was opvouwen), maar als iets groters je aandacht vraagt wordt het lastig (zoals bijvoorbeeld uitrekenen wat 5x3x9-12 is. Probeer daar maar eens bij te zingen en muziek te luisteren).

Zo werkt het ook bij de assen. Als een van de assen meer aandacht vraagt zullen de andere assen een tandje zachter draaien. Op zich niet erg, zeker niet op korte termijn.

Wel is het belangrijk te weten dat er sprake is van hiërarchie in de assen:

Bovenaan: de HPA as (bijnierfunctie)
in het midden: de HPT as (schildklierfunctie)
onderaan: de HPG as (geslachtsklierfunctie)

Dat betekend dat de HPA as altijd meer energie krijgt van het lichaam bij verstoringen. Daarna zal de HPT as de overige energie mogen benutten om zo optimaal mogelijk te kunnen functioneren. Pas dáárna mag de HPG as de rest-energie gebruiken.
Anders gezegd: er dienen geen verstoringen te zijn op de HPA as, om de HPT as goed te kunnen laten functioneren. Daarnaast dienen er geen verstoringen te zijn op de HPA en de HPT as om de HPG as goed te kunnen laten functioneren.

De bijnierfunctie gaat altijd boven de schildklierfunctie en de geslachtsklierfunctie.
I repeat: de bijnierfunctie gaat altijd boven de schildklierfunctie en de geslachtsklierfunctie.

De bijnierfunctie, de HPA as, wordt extra onder druk gezet als de hypothalamus een stressreactie signaleert. Stress gaat voor alle andere functies.

Als je nu problemen heb op het gebied van je geslachtsorganen, kan het zijn dat hier de oorzaak ligt. Zeker als je ‘lean’ PCOS hebt, zonder overgewicht en zonder insulineresistentie, kan dit de verstoorder zijn. In de afbeelding zie je bij de HPG as dat de hypothalamus GnRH aanmaakt om de hypofyse te stimuleren LH en FSH aan te maken. LH en FSH zijn essentieel bij het rijpen van een eicel, een proces dat bij vrouwen met PCOS bijna altijd verstoord is. De HPG as laat zien dat LH en FSH invloed uitoefent op de eierstokken (ovaries), waarna oestrogeen en progesteron bij een goed verloop vrijkomt. Oestrogeen en progesteron hebben vervolgens weer invloed op de hypothalamus en de hypofyse: deze waardes geven feedback aan de klieren. De klieren kunnen twee dingen te horen krijgen:

Een negatieve feedback: stop maar met produceren, het gaat goed hier!
Een positieve feedback: doorproduceren graag, we zijn nog niet klaar!

Als dit proces echter onder vuur ligt door een te grote focus op de andere assen, is er niet genoeg ruimte (energie) over voor de hypothalamus en hypofyse dit goed te laten verlopen. Het gevolg? Geen eirijping.

Aanhoudende verstoringen op de HPA as (bijnier), gaat op den duur ook zijn tol eisen van de HPT as. Schildklierproblemen en PCOS (of andere hormonale afwijkingen) kunnen dan ook zeker met elkaar gepaard gaan en zie ik in de praktijk ook voorkomen (en ik heb er zelf ook last van gehad).

Wat kan je zelf doen?

Wij hebben allemaal te maken met stress in ons leven. Hier schreef ik eerder al meerdere blogs over. Inzicht in bovenstaande kan helpen om in te zien hoe veel invloed het heeft: het ontregelt echt een hoop processen in het lichaam. In de desbetreffende cursus werd stress ontzettend vaak aangesneden: het overruled zoveel processen dat dit echt aan de basis ligt om aan te pakken bij welke klacht dan ook.

Wat kan helpen is het ondersteunen van je hypofyse en hypothalamus. Klinkt misschien een beetje raar, maar door er voor te zorgen dat alle benodigde stoffen in ieder geval aanwezig zijn in je bloed (en dus uit je voeding), neem je al bepaalde stressoren weg. Hormonen worden gemaakt uit cholesterol of aminozuren, dus zorg voor voldoende goede vetten en alle essentiële aminozuren in je voedingspatroon.

Daarnaast is het wegnemen van stressoren belangrijk. Er is sneller sprake van een stressor dan je denkt. Bewust meer rust nemen om je hypothalamus en hypofyse te ontlasten, helpt goed. Zoek rustige omgevingen op, wandel, yoga, mediteer, lach, spreek af met vrienden, ga een kwartier helemaal niets doen (ook niet op je telefoon), doe een dutje, etc.
Je schildklier wordt extra belast met overmatig sporten (en dat bereik je sneller dan je denkt), te weinig eten, eenzijdig eten en te weinig pauzes. Open deuren misschien, maar op lange termijn veel van jezelf vragen is funest voor een goede werking van deze assen.
Het oplossen van PCOS gaat dus echt hand in hand met het organiseren van een levensstijl zonder teveel stress.

Stress leren voorkomen, anders met stressprikkels omgaan, keuzes maken om minder stress te gaan ervaren.. Het zijn lastige zaken in ons dagelijks ‘drukke’ bestaan.
Toch nodig ik je uit eens na te denken wat voor jou het belangrijkste is: jouw gezondheid (en daarmee dus geen klachten van PCOS) of het toegeven aan en toelaten van de omstandigheden die stress opleveren.
En ik weet dat dit lastig is, maar je hebt op veel van je omstandigheden invloed – zeker op de mate waarin je rust neemt. Wil je hier hulp bij? Plan dan hier een afspraak met mij in.